Najczęściej stosowane leki dostępne bez recepty – działanie i zastosowanie

Najczęściej stosowane leki dostępne bez recepty (OTC) to preparaty przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, na objawy przeziębienia oraz wybrane środki wspomagające sen i trawienie. Działają objawowo, a ich użycie zwykle ogranicza się do krótkiego czasu (zazwyczaj do 3–5 dni, jeśli ulotka nie stanowi inaczej). Poniżej zebrano najważniejsze informacje o działaniu i zastosowaniu, typowych dawkach dobowych oraz ostrzeżeniach dotyczących bezpieczeństwa.

Przeczytaj również: Jak skutecznie wygładzić zmarszczki na czole z pomocą domowych sposobów

Przeciwbólowe i przeciwgorączkowe: paracetamol

Paracetamol wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Nie należy do NLPZ, dzięki czemu nie działa przeciwzapalnie ani nie podrażnia w takim stopniu przewodu pokarmowego jak niektóre inne leki. Stosuje się go w bólach głowy, zęba, mięśni, miesiączkowych oraz przy gorączce w przebiegu infekcji.

Przeczytaj również: Jak często powinno się kontrolować swój wzrok u optometrysty? Rekomendacje dla różnych grup wiekowych

Dawkowanie u dorosłych zwykle wynosi 500–1000 mg jednorazowo, z przerwami co 4–6 godzin; typowa maksymalna dawka dobowa to 3–4 g (sprawdź w ulotce konkretnego produktu). U dzieci dawki oblicza się na podstawie masy ciała. Przekroczenie dawek grozi uszkodzeniem wątroby, zwłaszcza przy równoczesnym spożyciu alkoholu lub stosowaniu innych leków zawierających paracetamol.

Przeczytaj również: Konturowanie żuchwy i policzków kwasem hialuronowym

Przeciwbólowe i przeciwzapalne: ibuprofen, ketoprofen, deksketoprofen

Ibuprofen należy do grupy NLPZ, działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie. Stosuje się go w bólach kostno‑stawowych, mięśniowych, zęba, głowy oraz w gorączce. U dorosłych dawki jednorazowe to zwykle 200–400 mg co 6–8 godzin, z limitem dobowym zgodnym z ulotką (często 1200 mg w samoleczeniu). Nie zaleca się w chorobie wrzodowej, przy skłonności do krwawień, w zaostrzeniach astmy aspirynowej oraz w ciąży (zwłaszcza w III trymestrze).

Ketoprofen (NLPZ) ma podobne wskazania do ibuprofenu, często wybierany w bólach zapalnych. Typowe dawki doustne w samoleczeniu to 25–50 mg co 8–12 godzin (sprawdź preparat). Może podrażniać żołądek; ryzyko rośnie przy równoczesnym stosowaniu innych NLPZ, alkoholu lub u osób starszych.

Dexketoprofen (deksetoprofen) jest pochodną ketoprofenu, działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, z komponentą przeciwzapalną. Zwykle stosuje się 12,5–25 mg co 8 godzin, maksymalna dawka dobowa zależna od preparatu. Przeciwwskazania i środki ostrożności jak dla NLPZ: choroba wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, ciężkie choroby nerek/wątroby, III trymestr ciąży.

Metamizol (np. pyralgina) – kiedy rozważa się zastosowanie

Pyralgina (metamizol) wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Używana w bólach o umiarkowanym nasileniu oraz w gorączce niewrażliwej na inne leki. Dawkowanie i maksymalne dawki zależą od postaci i producenta; konieczne jest ścisłe przestrzeganie ulotki. Rzadkim, ale poważnym działaniem niepożądanym jest agranulocytoza – nagłe obniżenie liczby granulocytów. Należy zwrócić uwagę na objawy infekcji (gorączka, ból gardła) pojawiające się w trakcie stosowania.

Preparaty złożone na przeziębienie i infekcje dróg oddechowych

Środki na objawy przeziębienia często łączą kilka składników: paracetamol lub ibuprofen (na ból i gorączkę), pseudoefedrynę lub fenylefrynę (na niedrożność nosa), dekstrometorfan (na kaszel suchy), guaifenezinę (na kaszel mokry), witaminę C lub cynk. Każdy składnik niesie odrębne przeciwwskazania. Przykład: pseudoefedryna może podnosić ciśnienie tętnicze, dekstrometorfan nie powinien być łączony z inhibitorami MAO i niektórymi lekami przeciwdepresyjnymi. Należy unikać dublowania paracetamolu czy NLPZ z innych preparatów.

Leki na ból gardła i katar: miejscowe rozwiązania

Tabletki do ssania i aerozole zawierają środki odkażające, miejscowo znieczulające lub przeciwzapalne. Ulgę przynoszą także roztwory do płukania gardła i izotoniczne/hipertoniczne spraye do nosa. Krople i spraye obkurczające błonę śluzową (ksylometazolina, oksymetazolina) stosuje się krótko, zwykle do 3–5 dni, aby uniknąć polekowego nieżytu nosa.

Niestrawność i nadkwasota: leki zobojętniające i inhibitory pompy protonowej

Preparaty zobojętniające (sole glinu i magnezu), alginiany oraz symetykon łagodzą wzdęcia i objawy refluksu, działając miejscowo. W krótkotrwałych dolegliwościach można rozważyć inhibitory pompy protonowej (omeprazol i pokrewne dostępne w niskich dawkach OTC) – zwykle w ograniczonym czasie zgodnym z ulotką. Uporczywa zgaga, smoliste stolce, niezamierzona utrata masy ciała lub ból przy połykaniu wymagają diagnostyki.

Środki na biegunkę i zaparcia: zasady ostrożności

Loperamid bywa używany w ostrej biegunce, gdy nie występuje gorączka ani krew w stolcu. Kluczowe jest nawadnianie roztworami elektrolitowymi. W zaparciach stosuje się makrogole, błonnik rozpuszczalny lub czopki glicerynowe. Długotrwałe używanie środków przeczyszczających wymaga oceny przyczyn dolegliwości i modyfikacji diety, nawodnienia oraz aktywności fizycznej.

Tabletki nasenne i łagodne środki uspokajające

Tabletki nasenne dostępne bez recepty zwykle zawierają substancje roślinne (np. wyciągi z kozłka, melisy, chmielu) lub difenhydraminę/doksylaminę o działaniu uspokajającym. Stosuje się je krótkotrwale przy przemijających trudnościach z zasypianiem. Mogą powodować senność dnia następnego i zaburzenia koncentracji; nie należy łączyć ich z alkoholem ani prowadzić pojazdów po zażyciu (sprawdź ulotkę).

Suplementy diety a leki OTC – różnice i przykłady

Suplementy diety nie są lekami i nie służą do leczenia chorób. Zawierają witaminy, minerały i inne składniki żywieniowe wspierające dietę. Nie zastępują terapii i nie działają jak produkty lecznicze. Wybór preparatu powinien uwzględniać rzeczywiste potrzeby (np. witamina D w okresie niedoborów), a dawkowanie – zalecenia producenta oraz obowiązujące normy.

Bezpieczeństwo stosowania: dawka, czas, przeciwwskazania

Leki OTC stosuje się zgodnie z ulotką, najkrócej jak to możliwe, zwykle do 3–5 dni w bólach i gorączce. Jeśli objawy utrzymują się lub nasilają, konieczna jest konsultacja medyczna. Szczególną ostrożność zachowuje się u dzieci, osób starszych, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz u pacjentów z chorobami przewlekłymi (wątroby, nerek, serca, układu pokarmowego) i przy politerapii, z uwagi na możliwe interakcje.

Praktyczne przykłady doboru leku a objaw

• Ból głowy z gorączką: paracetamol lub ibuprofen zgodnie z ulotką; nie łącz bez potrzeby kilku leków o tym samym działaniu.
• Ból mięśni po wysiłku z obrzękiem: NLPZ (np. ibuprofen, ketoprofen) krótkotrwale, z posiłkiem; przerwij w razie dolegliwości żołądkowych.
• Katar w przeziębieniu: roztwory soli morskiej; spraye obkurczające maksymalnie kilka dni.
• Kaszl suchy nocny: preparat z dekstrometorfanem; mokry – z guaifeneziną; nie łącz leków przeciwkaszlowych z wykrztuśnymi bez potrzeby.
• Niestrawność po obfitym posiłku: środki zobojętniające/symetykon; nawracające objawy wymagają konsultacji.

Gdzie znaleźć neutralne informacje lokalne

Informacje o lokalnych punktach i adresach można znaleźć w niezależnych wykazach. Przykładowo, lista lokalizacji obejmuje także Leki bez recepty w Mielcu. Link ma charakter informacyjny.

Najważniejsze zasady odpowiedzialnego stosowania

• Zawsze czytaj ulotkę dołączoną do opakowania i stosuj się do dawek dobowych.
• Nie łącz kilku preparatów zawierających ten sam składnik (np. paracetamol).
• Unikaj NLPZ przy chorobie wrzodowej, krwawieniach z przewodu pokarmowego i w III trymestrze ciąży.
• U dzieci dawkuj według masy ciała i postaci odpowiedniej do wieku.
• W razie wątpliwości lub utrzymywania się objawów skontaktuj się z personelem medycznym.